World of Tomb Raider - Pełny Obraz Wydarzeń

Powrót do spisu

Lara Croft, czyli Larysa Zagroda - co oznacza to imię i nazwisko?

>> Poniższe opracowanie zostało uznane przez studio Crystal Dynamics za najlepszy artykuł roku 2016. Więcej informacji znajdziesz w dziale Nagrody.

"Croft... co to nazwisko w ogóle oznacza?" - takie słowa w Rise of the Tomb Raider wypowiada lord Richard Croft, ojciec Lary. Podczas gdy rodzicowi słynnej pani archeolog chodziło w tym zdaniu o znaczenie symboliczne (bał się, że przez jego dokonania nazwisko szlacheckie zostało ośmieszone), to my chcielibyśmy odpowiedzieć na to pytanie dosłownie. Co właściwie oznacza nazwisko Croft w kontekście etymologicznym? Skąd się ono wzięło? Jakie jest pochodzenie imienia Lara, spopularyzowanego przez bohaterkę Tomb Raidera? A co właściwie oznacza wspomniany tytuł gry?

Na początku była Laura

Na pierwszy ogień weźmy imię Laura. Początkowo Toby Gard, twórca postaci, chciał nazwać bohaterkę Tomb Raidera Laurą Cruz (na zdj. poniżej), jednak Eidos, ówczesny dystrybutor serii, stwierdził, że brzmi to zbyt południowoamerykańsko, a na najbardziej chłonnym rynku, czyli w USA, lepiej przyjmie się brzmienie brytyjskie. W ten sposób z Laury narodziła się Lara i podczas gdy wielu osobom może się wydawać, że to niemal identyczne imiona o wspólnym pochodzeniu, należy w tym momencie powiedzieć niczym autor Polimatów: "nic bardziej mylnego". Łączy je tylko jedno: oba pochodzą z czasów starożytnych.

Laura, która w Wielkiej Brytanii pojawia się także w formie Lora, to imię pochodzące ze starożytnej kultury grecko-rzymskiej, nawiązujące do rośliny zwanej laurem lub wawrzynem. To właśnie z tego krzewu tworzono w starożytności słynne wieńce dla zwycięzców Igrzysk Olimpijskich. W antyku funkcjonowało męskie imię Laurus oraz żeńskie Laura - w kolejnych wiekach w Europie męskie imię przybrało formę Laurencjusza, który w języku polskim został przemieniony w Wawrzyńca. W imiennikach czytamy, że "Laura to kobieta uwieńczona, otoczona chwałą, która jest żywiołowa i spontaniczna. Bardzo dba o swój wygląd, starając się ubierać oryginalnie i niesztampowo. Czasami bywa despotyczna wobec ludzi z najbliższego otoczenia, co wypływa z jej wysokiego poczucia własnej wartości".

Imię Lara nie ma nic wspólnego z Laurą, a tym bardziej z wieńcem czy drzewem laurowym. Pochodzi ze starożytnej Grecji, i co ciekawe, poprzez prawosławną Rosję rozprzestrzeniło się w zachodniej kulturze. Lara to nic innego jak zdrobnienie greckiego imienia Larissa, które w języku polskim przyjmuje formę Larysa, a w Rosji jest obecna także Łarysa. W języku starogreckim "larissa" oznacza "twierdzę, cytadelę" i tak brzmi do dziś nazwa jednego z miast w greckiej Tesalii, tłumaczona na język polski jako Larisa, Larysa lub Laryssa. Identyczne imię, czyli Larissa, nosiła także w mitologii greckiej jedna z nimf, która miała się bawić w rzece tuż obok wspomnianego miasta. Niestety nimfa w trakcie zabawy utopiła się i według historyków to właśnie na jej cześć Grecy mieli tak nazwać pobliskie miasto, które po raz pierwszy zostało wymienione w "Iliadzie" Homera.

Święta Larysa i doktor Żywago

Stulecia mijały. Cesarstwo Rzymskie wchłonęło Grecję, na terenie której w IV wieku n.e. na świat przyszła kobieta, którą nazwano popularnym w tamtym rejonie imieniem Larissa. Niestety ok. 375 r. n.e. zginęła śmiercią męczeńską, zamordowana na rozkaz księcia gockiego, co uczyniło z niej świętą, zwaną w Polsce św. Larysą (co roku dokładnie 26 marca obchodzone są imieniny Larysy na cześć męczennicy). Kult tej postaci stał się bardzo popularny zwłaszcza w kościele wschodnim, czyli prawosławnym i z tego powodu wiele stuleci później postać św. Larysy, jak również jej imię, stały się bardzo popularne w Rosji. Larysy oczywiście pojawiały się także w krajach zachodnich, ale to właśnie w Rosji imię to pojawiało się najczęściej, a zwłaszcza jego zdrobnienie, czyli Lara. Ta krótsza forma została spopularyzowana w świecie zachodnim dopiero w drugiej połowie XX wieku za sprawą… książki i filmu.

W 1957 r. Boris Pasternak, rosyjski pisarz i poeta, opublikował powieść pt. "Doktor Żywago", opowiadającą losy lekarza Jurija Żywagi na tle wydarzeń w Rosji od początku XX w. aż do lat 30-tych. Jedną z ważnych bohaterek powieści jest kochanka lekarza Larissa "Lara" Antipowa. Książka bardzo szybko stała się tak popularna, że już w 1965 r. w kinach całego świata zadebiutowała jej ekranizacja o tym samym tytule. To właśnie dopiero w tym momencie imię Lara stało się popularne w całej Europie, a nie tylko w Rosji, przenikając do kultury anglo-amerykańskiej. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku często nowo narodzone dziewczynki otrzymywały imię Lara, i co ciekawe, właśnie w tym okresie, w 1968 r., miała narodzić się Lara Croft według pierwszej, fikcyjnej biografii. Czy to znaczy, że nasza bohaterka obchodziłaby imieniny 26 marca? Nie, ponieważ w Wielkiej Brytanii tradycja imienin nie istnieje.

Trzeba przyznać, że imię Lara bardzo pasuje do bohaterki Tomb Raidera, zwłaszcza gdy sobie przypomnimy, że pochodzi od słów "twierdza, cytadela". W imiennikach czytamy, że Lary charakteryzują się "aktywnością, silną wolą, intelektem oraz towarzyskością. Życie kobiet noszących to imię upływa na zrównoważeniu dwóch cech charakteru - cholerycznego temperamentu ze skłonnością do poświęcania się. Lary są bardzo obiektywne, pewne siebie, nie cierpią wszelkich igraszek z uczuciami. Są strażniczkami domowego ogniska, cudownymi matkami oraz kochającymi i wiernymi żonami. Imię to niesie ogromne możliwości oraz posiada wielką moc." Pasuje idealnie, prawda? :)

Warto w tym miejscu dodać, że zbliżone imiona, tj. Klara czy Klarysa, podobnie jak Laura nie mają nic wspólnego z Larą. Klarysa to pochodna Klary, która wywodzi się z języka łacińskiego, a konkretnie od przymiotnika "clarus", który oznacza "jasny, jaśniejący, czysty". Imię to nie pasowałoby do Lary Croft także dlatego, że Klara lub Klarysa to "osoba nieśmiała, nigdy nie walczy o swoje zdanie, zawsze usuwa się w cień, jest bezbronna wobec ludzi o silnej osobowości."

Najpierw krzyż, potem zagroda

Przejdźmy teraz do nazwiska. Początkowo bohaterka Tomb Raidera miała się nazywać Laura Cruz, a Cruz to niezwykle popularne nazwisko występujące w Hiszpanii oraz Ameryce Łacińskiej. Dosłownie "cruz" to w języku hiszpańskim po prostu "krzyż", a słowo to pochodzi z łaciny, gdzie miało formę "crux". Warto pamiętać, że nawet polski "krzyż" i angielskie "cross" także wywodzą się z łacińskiego "crux". "Croft" z kolei to słowo angielskie, oznaczające "zagrodę", czyli zespół budynków gospodarstwa wiejskiego wraz z podwórzem i otoczeniem. Angielskie słowo ma bardzo starą historię. W języku średnio- i staroangielskim mamy już ostateczną formę "croft", oznaczającą zamknięte pole, ale wcześniej, bo w języku pragermańskim etymolodzy zrekonstruowali wyraz "kruftaz", oznaczający zakręt lub krzywiznę, który wywodzi się z jeszcze starszej, praindoeuropejskiej formy "grewb". Te najstarsze słowa przyczyniły się do powstania podobnych wyrazów w innych językach indoeuropejskich. I tak w j. szkockim mamy "croft" lub "craft", w j. średnioholenderskim "kroft, krocht, crocht", a w j. średnio-dolno-niemieckim "kroch". Wszystkie te wyrazy początkowo oznaczały zakrzywione, otoczone pole, czyli zagrodę.

Skoro "croft" to bardzo stare, angielskie słowo, to czy rzeczywiście istnieje ród, który przyjął takie nazwisko? Tak! W Wielkiej Brytanii żyje wiele rodzin tak się nazywających, a najsłynniejszy jest ród, który zbudował Croft Castle (na zdj. powyżej), czyli zamek Croftów w Yarpole - wsi w Anglii w hrabstwie Herefordshire. Zamek, który obecnie można zwiedzać, jest nierozerwalnie związany z rodziną Croftów, która żyje w tym miejscu już od tysiąca lat. W drugiej połowie XI w. Normanowie z francuskiej Normandii podjęli udaną inwazję na Anglię, a jej królem został w 1066 r. ich dowódca Wilhelm I Zdobywca. Tuż po podboju kazał on stworzyć Domesday Book, czyli rejestr budynków, gruntów oraz pogłowia trzody i bydła. To właśnie w tej księdze czytamy, że w 1086 r. właścicielem dopiero co powstałego zamku Croftów był jeden z normańskich rycerzy, Bernard Brodaty. Twierdzę zbudowano w tym miejscu po to, by strzegła granicy z Walią. Rodzina Bernarda z czasem przyjęła nazwisko "de Croft" (forma z francuskim przedrostkiem szlacheckim funkcjonowała przez 400 lat), być może z powodu rozpoczęcia osiadłego, spokojnego życia w otoczeniu wielu zagród.

Croftowie to nie byle kto

Około 1400 r. pierwszy, stary już zamek został zastąpiony zupełnie innym, większym i nowocześniejszym, a jego budowniczym prawdopodobnie był Richard Croft (nie, to nie ojciec Lary ;) ). W kolejnych stuleciach obiekt wielokrotnie przebudowywano, tak, że ostatecznie zamek przekształcił się w dwór. W połowie XVIII wieku szlachecka rodzina Croftów popadła w długi i musiała sprzedać rodzinie Knightów posiadłość wraz z dworem. Dopiero w 1923 r. kolejni członkowie rodu odkupili posiadłość, która w 1956 r. została uratowana od popadnięcia w ruinę dzięki brytyjskiemu Ministerstwu Pracy oraz National Trust, organizacji zajmującej się ochroną zabytków i przyrody w Anglii, Walii i Irlandii Północnej. Obecnie wciąż w zamku żyją członkowie rodu Croftów.

Jak widać, rzeczywisty ród Croftów ma niewiele wspólnego z historią zaprezentowaną w serii Tomb Raider - zgadza się tylko jedno - Croftowie w obu przypadkach ukazywani są jako szlachcice z bogatą historią, często używający tytułu lorda i lady. Przykładowo w biografii Lary z gry Tomb Raider: Legend czytamy, że "rodzina Croftów otrzymała tytuł i prawa do Abbingdonu w Surrey od króla Edwarda VI w 1547 roku. Majątek Croftów składa się z trzech odrębnych rezydencji ziemskich. Dwa z nich utrzymywane są przez National Trust, a trzeci jest domem Lary." Z kolei z książki "Lara Croft: Tomb Raider" autorstwa Dave'a Sterna, która powstała na podstawie pierwszego filmu, czytamy, że William i Robert Croftowie, przodkowie Lary, byli zaufanymi doradcami królowej Elżbiety I. Informacje te nie mają nic wspólnego z rzeczywistością, choć pojawia się w nich wątek National Trust, który w "realu" faktycznie zajmuje się posiadłością Croftów.

Znane Lary i znani Croftowie

Pora na kilka słów o innych znanych Larach lub Croftach, choć trzeba przyznać, że właśnie Lara Croft to najbardziej znana właścicielka tego imienia i nazwiska, mimo że to postać fikcyjna. Prócz bohaterki "Doktora Żywago" warto wymienić Larę Lor-Van, fikcyjną matkę Supermana, pochodzącą z planety Krypton. Znana jest także hrabina Lara z poematu "Lara, A Tale" z 1814 r. autorstwa Lorda Byrona. Jeśli zaś chodzi o "real", to prócz znanej fanom Croftówny holenderskiej modelki Lary Weller, mamy też np. Larę Gut - szwajcarską narciarkę alpejską, Larę Worthington - australijską modelkę, Larę Flynn Boyle - amerykańską aktorkę, Larę Cardella - włoską pisarkę, Larę Dutta Bhupathi - indyjską aktorkę, Larę Fabian - belgijsko-kanadyjską piosenkarkę, Larę Logan - południowoafrykańską dziennikarkę czy też wreszcie Larę Gessler - córkę znanej, polskiej restauratorki, Magdy Gessler. Jeśli zaś chodzi o Croftów, to polscy widzowie bez wątpienia powinni kojarzyć Davida Crofta, brytyjskiego reżysera, scenarzystę i producenta, który stworzył znany serial "Allo, Allo". Warto też wymienić Annabel Croft - brytyjską tenisistkę, Erica Crofta - amerykańskiego polityka i prawnika, Gary'ego oraz Lee Croftów - brytyjskich piłkarzy, Richarda Crofta - amerykańskiego śpiewaka operowego czy też Williama Crofta - brytyjskiego kompozytora i organistę, który żył na przełomie XVII i XVIII wieku.

Mało kto jednak wie, że Lara Croft żyje… naprawdę. Jedyną osobą na świecie, o której wiemy, że rzeczywiście ma w dowodzie osobistym wpisane imię Lara i nazwisko Croft, to amerykańska weterynarz (na zdj. powyżej), która od 2007 roku pracuje w parku rozrywki Sea World Orlando. Jak sama pisze o sobie: "Tak, Lara Croft to moje prawdziwe imię i nazwisko. Były one na moim akcie urodzenia długo przed tym zanim w ogóle Tomb Raider stał się grą wideo i serią filmów. Odkąd byłam nastolatką chciałam zostać weterynarzem zwierząt wodnych. Jako studentka na Uniwersytecie Tufts miałam okazję odbycia stażu w New England Aquarium w Centrum Medycznym dla Zwierząt. To był moment od kiedy mam naprawdę hopla na punkcie medycyny zwierząt morskich. Kocham swoją pracę, w której mam styczność z niesamowitymi zwierzętami oraz oddanymi i utalentowanymi ludźmi, dzięki czemu jestem w stanie zrobić coś prawdziwego dla dzikiej przyrody."

Postscriptum - co oznacza Tomb Raider?

Wiemy już jak etymolodzy tłumaczą pochodzenie "Lary" oraz "Croft", a jak jest w przypadku tytułu Tomb Raider, który najzgrabniej brzmi w języku polskim jako "Rabuś Grobowców"? Angielski rzeczownik "tomb", oznaczający "grobowiec", ostateczną formę uzyskał w XIV wieku. Wcześniej ok. 1200 r. miał formę "tumbe", która pochodziła od starofrancuskiego słowa "tombe", też oznaczającego "grobowiec". Z kolei starofrancuski wyraz pochodzi od łacińskiego "tumba", który dał początek podobnym słowom w j. hiszpańskim ("tumba"), włoskim ("tomba") i współczesnym francuskim ("tombeau"). Łaciński wyraz "tumba" wywodzi się od greckiego "tymbos", oznaczającego nie tylko "grobowiec", ale i "kurhan, kopiec". Z kolei grecka forma pochodzi prawdopodobnie od praindoeuropejskiego określenia "teue, teuk", oznaczającego "puchnięcie, rozdęcie", co niewątpliwie może kojarzyć się ze śmiercią.

"Raider" to angielski rzeczownik, oznaczający rabusia, łupieżcę, grabieżcę, pochodzący od rzeczownika "raid", który dopiero od XIX w. ma zabarwienie negatywne, oznaczające "atak, najazd, nalot". Słowo to było martwe od XVII do XIX w. i zostało przywrócone przez szkockiego pisarza Waltera Scotta. Wcześniej oznaczało niemal to samo co "ride", czyli "jazdę, ekspedycję, wyprawę". "Raid" wyewoluowało z "ride" w Szkocji i północnej Anglii prawdopodobnie na początku XV w. Zarówno "raid", "ride" oraz "road" ("droga") pochodzą od staroangielskiego słowa "rad", które z kolei wywodzi się od pragermańskiego "raido", a ono od praindoeuropejskiego "reidh", oznaczającego "jazdę".

Na koniec tej sporej lekcji etymologii warto wyciągnąć wniosek, że dobrze się stało, iż postać Lary Croft i gra Tomb Raider zostały stworzone w Anglii, a nie w Polsce, bo byłoby ryzyko, że ktoś analogicznie nazwałby bohaterkę Larysą Zagrodą, a grę Rabusiem Grobowców… ;) Cóż, może i dla samych anglojęzycznych osób nazwisko Lary brzmi dziwnie wiejsko, ale nam w Polsce kojarzy się ono z brytyjską, szlachecką dostojnością i niech tak pozostanie. Poza tym przekonaliśmy się, że Lara to inaczej "twierdza, cytadela", co niewątpliwie pasuje do słynnej pani archeolog nie tylko w kontekście jej siły fizycznej, ale i jej dystansu wobec innych ludzi. Trudno uwierzyć w to, by Toby Gard, wybierając ostateczne imię i nazwisko bohaterki, brał pod uwagę etymologię słów, ale tak się złożyło, że trafił z tym doskonale.